© İttihat ve Terakki, Osmanlı İmparatorluğu'nda Gizli Örgütlenmeler ve Darbeler
© İlber Ortaylı & Erol Şadi Erdinç
Hazırlayan: Alper Çeker
Alper Çeker'in editörlük yaparak, İlber Ortaylı hoca ve 2012 yılında vefat eden merhum Erol Şadi Erdinç ile yaptığı soru-cevap şeklindeki söyleşiyi kitaplaştırdığı ve verdikleri bilgilerin tarihi akışlarını zengin dipnotlarıyla zengileştirdiği İttihat ve Terakki, Osmanlı İmparatorluğu'nda Gizli Örgütlenmeler ve Darbeler, ikinci bölümünde de İttihat ve Terakki'nin bazı yayınlarının tıpkı basımlarından oluşuyor. Bu haliyle hızlıca okunup değerlendirilebilecek bir kitaptı.
Namık Kemal'in de içerisinde olduğu Yeni Osmanlılar / Genç Osmanlılar (Jön Ottoman) adlı grubun çalışmaları ile başlayan Osmanlı hükümeti aleyhine yapılan çalışamalara kısaca değinerek başlıyor kitap.
Sultan Abdülaziz'in h'al edilmesi sonrası Kanûn-ı Esasi'yi ilan etmek koşuluyla tahta geçen II. Abdülhamid'in, 1878 yılında meclisi feshetmesi ve anayasayı askıya alması sonrası başlayan keyfi yönetimden (istibdat) rahatsız olarak harekete geçen bir grup tıp öğrencisinin kurduğu, sonradan bilinen adıyla İttihat ve Terakki Cemiyeti adını alacak İttihad-ı Osmani Cemiyeti hakkında detayları vererek devam ediyor.
Bu hareketin yabancıların adlandırması ile Jön Türk hareketi olarak adlandırıldığını, kitapta ise detaylandırılarak II. Jön Türk hareketi olarak açıklandığını not düşelim.
Örgütün kuruluş tarihi 21 Eylül 1889. Dört tıp öğrencisi (İbrahim Temo, Abdullah Cevdet, İshak Sükûtî ve Mehmed Reşid) kendi aralarında konuşuyorlar; ana soru şu: Bu memleket nasıl kurtulur? İlan edilmiş ama sonra askıya alınmış olan Kanûn-ı Esâsî’yi tekrar yürürlüğe sokmak. Kanûn-ı Esâsî yani anayasa devlet salnamesinde var, ama askıya alınmış. … Derken bir cemiyet kuruyorlar İttihad-ı Osmani. ... Avrupa ile temasta İttihat ve Terakki Cemiyeti adını alıyor.
Sonrasında yine soru cevaplarla hem Erol Şadi Erdinç'in hem de İlber Ortaylı'nın ağzından, sırasıyla;
Kuvvetlenen İttihat ve Terakki cemiyetinin (suikast dahil) bazı eylemleri sonrasında Abdülhamid'in Kanûn-ı Esâsî'yi tekrar yürürlüğe alması (II. Meşrutiyet dönemi);
31 Mart Ayaklanması ile İstanbul'a gelen ve Kurmay Başkanı'nın da Mustafa Kemal olduğu Hareket Ordusu ve bunlara müdahale etmeyen Abdülhamid'in tavrı;
Mecliste iyice güçlenen İttihat ve Terakki'nin Balkan Savaşı'nın kaybı ve Edirne'nin Bulgarlar'a verileceğini bahane ederek yaptıkları darbe ile (Babıâli Baskını) yönetimi ele almaları anlatılıyor.
Alper Çeker'in çeşitli kitaplardan alıntılarla zenginleştirdiği dipnotların yerli yerinde ve bu kısa kitabı zenginleştiren tarzda olduklarını belirtmek gerek.
Son bölümlerde Erol Şadi Erdinç'in ve İlber Ortaylı'ın iki farklı görüşü ile İttihat ve Terakki'nin Osmanlı'yı nasıl I. Dünya Savaşı'na soktuklarını, Büyük Turan hayalinin ortaya çıkışını, hocaların Ermeni Tehciri ile ilgili görüşlerini okuyabilirsiniz.
Yorum ve önerileriniz için şimdiden teşekkürler.
Volkan